Zasłużonych dla Pomorza Polaków, Niemcy mordowali pojedynczymi strzałami w tył głowy. Powojenna prasa wybrzeżowa po odkryciu grobów pisała: Jeszcze w czasie okupacji ogólnie było wiadomo, że działacze gdańscy zginęli w Wielki Piątek 1940 r. w Stutthofie. Wskazywały na to wszystkie dane i wiadomości legalnie i nielegalnie wydobywane od Niemców, przemycane z obozu, jak też późniejsze zeznania uratowanych od śmierci więźniów. Miejsce kaźni jednakże było trudno określić. Dopiero konfrontacja wiadomości posiadanych w tej sprawie przez jednego z byłych więźniów Stutthofu, inż Lewandowskiego ze wskazówkami niejakiej Niemki Marii Brand, doprowadziła do dokładnego ustalenia miejsca położenia grobów. Inż. Lewandowski był w Stutthofie od pierwszego dnia wojny do 1945 r., znał osobiście pomordowanych gdańszczan i w przeddzień egzekucji rozmawiał z nimi, ustalając szereg nazwisk. Jako zatrudniony w biurze technicznym obozu, miał dostęp do planów i map, przy pomocy których, w wyniku otrzymanych informacji od innych więźniów obozu, ustalił i utwierdził się w przekonaniu, że doły, które były wykopywane w Wielki Czwartek 1940 r. w lesie 2,5 km od obozu Sttuthof kryją pomordowanych gdańszczan.
Zmiany terenowe powstałe wskutek działań wojennych i zalesienia sprawiły, że obecnie poszukiwanie grobów było prawie beznadziejne. Jednakże niespodziewanie przyszło wyjaśnienie. Do komisji prowadzącej badania zgłosiła się mieszkanka Stutthofu, Niemka polskiego pochodzenia, Maria Brand, która w roku 1940 była zatrudniona przy sadzeniu lasu na grobach pomordowanych ofiar i dokładnie zapamiętała miejsce.
Koło Stutthofu odkryto dwa groby. Jeden z nich, długości 25 m, szer. 2,5 m krył w sobie 67 zamordowanych gdańszczan. Położenie odkopanych zwłok wskazuje, że Niemcy mordując Polaków nie trudzili się nawet ich ułożeniem. Ciała zabijanych wpadały do dołu i natychmiast były zasypywane. Zachodzi przypuszczenie, że niejedna ofiara została zasypana żywcem. Po 7 latach (1947 r.) zwłoki uległy całkowitemu rozkładowi. Przybyła na miejsce z ramienia PCK komisja rzeczoznawców w osobach dra Gordziałkowskiego i dra Chrzanowskiego stwierdziła, że stan zwłok prawie zupełnie uniemożliwia rozpoznanie. Jedynie kształty kości i uzębienia mogą służyć w pewnym stopniu jako wskazówki do identyfikacji.” Drugi grób odkopano dopiero w 1979 r.
Lista zamordowanych:
- w dniu 11 stycznia 1940 r. (grób odnaleziony w 1979 r.):
1. Buczkowski Brunon – asesor kolejowy
2. Kręcki Franciszek – dr praw, bankowiec
3. Langiewicz Stanisław – st. asystent kolejowy
4. Łangowski Bonifacy – prawnik, notariusz
5. Maciejewski Antoni – kolejarz, naczelnik parowozowni
6. Masłoch Jan – st. asystent kolejowy
7. Nełkowski Witold –kolejarz, sekretarz Polskiego Zrzeszenia Pracy
8. Ostrowski Kazimierz – st. asesor kolejowy
9. Rogaczewski Franciszek – ksiądz rektor, Błogosławiony w 1999 r.
10. Różankowski Aleksander – inżynier, radca Rady Portu i Dróg Wodnych
11. Szymański Władysław - ksiądz
12. Tejkowski Czesław – urzędnik bankowy w Banku Polsko-Brytyjskim
13. Tezlaff Bernard – kolejarz, konduktor PKP
14. Wiecki Bernard - ksiądz
15. Zdeb Jan – inżynier, inspektor techniczny RPiDW
16. Zielke Werner - kolejarz
17. 6 ofiar nazwiska nieznane
- w dniu 22 marca 1940 r. – Wielki Piątek (grób odnaleziony w 1947 r.):
1. Binnebesel Alfons - kolejarz
2. Block Alojzy, syn Leona – praktykant kolejowy
3. Block Leon – urzędnik kolejowy
4. Borzyszkowski Edmund - nauczyciel
5. Ciepłuch Feliks –nauczyciel
6. Cymorek Rudolf - pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych
7. Czyżewski Mieczysław – właściciel drukarni, wydawca
8. Dettlaff Edmund – asystent kolejowy
9. Filarski Bernard – stomatolog, lekarz kolejowy i Gimnazjum Polskiego
10. Gauza Józef - nauczyciel
11. Garyantsiewicz Alfons – referendarz kolejowy
12. Gierszewski Feliks – pocztylion Poczty Polskiej
13. Goldmann Stefan – kupiec, dyrektor Centrali Rolników
14. Górecki Marian – ksiądz, Błogosławiony w 1999 r.
15. Grabowski Leon Zygmunt – kontroler ruchu PKP
16. Gregorkiewicz Józef – st. asystent kolejowy
17. Grimsmann Wilhelm - dziennikarz
18. Grimsmann Zygmunt – asystent pocztowy
19. Jesikiewicz Jan - nauczyciel
20. Jurkiewicz Antoni – st. asystent kolejowy
21. Klimkiewicz Teodor – emerytowany insektor Poczty Polskiej
22. Knitter Wincenty - kolejarz
23. Ks. Komorowski Bronisław - ksiądz. Błogosławiony w 1999 r.
24. Kusznik Paweł – inspektor kolejowy
25. Kramer Gustaw – inżynier elektryk, kupiec
26. Kryń Jan – asystent pocztowy
27. Lange Bogdan – adiunkt kolejowy
28. Lendzion Antoni – działacz ZZP, poseł do Volkstagu WMG
29. Łysakowski Konrad – handlowiec, pracownik PAGED
30. Majkowski Jan – urzędnik bankowy
31. Mionskowski Augustyn – kolejarz, pracownik PKP
32. Młodzieniewski Franciszek – pracownik RPiDW
33. Muzyk Feliks - bankowiec
34. Nitka Edward – asystent kolejowy
35. Nitka Brunon - restaurator
36. Ossowski Józef – st. asesor kolejowy
37. Papka Alfons – st. asystent Poczty Polskiej
38. Paszota Bolesław – emerytowany naczelnik Urzędu Pocztowego
39. Piaseczki Bolesław – prac. Cywilny wydz. Wojsk. Komisariatu RP
40. Planeta Juliusz – st. asystent Poczty Polskiej
41. Pniewski Władysław – dr filologii pol., prof. w Gimnazjum Polskim
42. Reetz Stanisław – st. ekspedient pocztowy
43. Sojecki Konrad – st. asystent kolejowy
44. Suchecki Brunon - nauczyciel
45. Szarski Gustaw – inspektor celny
46. Szuca Michał - dr praw, radca finansowy RPiDW
47. Thomas Henryk – inżynier, pracownik kolejowy
48. Trzebiatowski Leon – kolejarz, pracownik PKP
49. Wesołowski Augustyn – kupiec, wiceprezes Gminy Polskiej
50. Wieczorkiewicz Henryk - dziennikarz
51. Wika-Czarnowski Anastazy – emerytowany Dyrektor Poczty Polskiej
52. Witkowski Szymon - kolejarz
53. Woyda Piotr – dr praw, wicewojewoda pomorski w latach 1920-24
54. Ziółkowski Tadeusz – komandor pilotów, pracownik RPiDW
55. 13 ofiar nazwiska nieznane, wśród nich prawdopodobnie Augustyn Czyżewski – działacz plebiscytowy z Janowa k. Gniewu (patrz Wspomnienie)
W najbliższym czasie opublikowane zostaną kolejne cześci cyklu 75 rocznica mordu działaczy Polonii Gdańskiej
Spis dotychczasowe publikacji można znaleźć pod linkiem
http://www.portalpomorza.pl/strona/75-rocznica-mordu-dzialaczy-polonii-gdanskiej
Napisz komentarz
Komentarze