Kiedy powstaje obowiązek alimentacyjny?
Zacznijmy jednak od początku – aby dokładnie opisać ramy czasowe i ostatecznie odpowiedzieć na pytanie do kiedy płaci się alimenty na dziecko, należy najpierw wskazać kiedy obowiązek alimentacji zaczyna istnieć. Obowiązek alimentacyjny istnieje od chwili urodzenia dziecka. W przypadku, kiedy rodzice i dzieci mieszkają wspólnie i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe alimentacja przebiega naturalnie. Rodzice utrzymują swoje dzieci, wychowują je i zaspokajają wszystkie ich potrzeby. Jak wskazuje kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 128 obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Warto pamiętać o tej definicji.
Natomiast alimentacja w popularnym rozumieniu tego słowa (jeden rodzic co miesiąc przekazuje określoną kwotę tytułem uczestnictwa w utrzymaniu dziecka) pojawia się, kiedy rodzice decydują się na rozwód, separację lub zakończenie związku i przestają prowadzić wspólne gospodarstwo domowe. W wyroku rozwodowym sąd jest zobowiązany orzec o wysokości alimentów, które mają być płacone na rzecz małoletnich dzieci. Takie rozstrzygnięcie pojawi się również w orzeczeniu dotyczącym separacji. Natomiast jeśli rodzice nie pozostawali w związku małżeńskim, alimenty są ustalane w sprawie o alimenty. Podobnie wygląda to w przypadku, kiedy rodzice nigdy nie zamieszkiwali razem. Możliwe jest również zawarcie ugody w kwestii alimentów. Alimenty mogą także zostać ustalone w sprawie o ustalenie ojcostwa. Nie zmienia to jednak faktu, że obowiązek płacenia alimentów powstaje już z chwilą urodzenia dziecka.
Do kiedy trzeba płacić alimenty na dziecko?
Wspomnieliśmy już na początku, że nieprawdziwe jest stwierdzenie, że rodzic obowiązany jest płacić alimenty na rzecz dziecka do ukończenia przez nie 18 roku życia. Nie jest również prawdą (choć również te przekonania są często spotykane), że alimenty należy płacić do ukończenia przez dziecko 26 roku życia lub ukończenie przez nie studiów wyższych. Żadne z tych stwierdzeń nie ma żadnych podstaw w obowiązujących przepisach. Takiemu pojmowaniu kwestii alimentacji przeczą również sądy. Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego czy średniego wykształcenia.
Zatem do kiedy płaci się alimenty na dziecko?
Zgodnie z art. 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny rodziców trwa do chwili osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się – jest to zasada. Do tej chwili alimenty na dziecko są obowiązkiem rodziców. Wskazana zasada jest, jak już zostało wspomniane, elastyczna, możliwa do dopasowania i zindywidualizowania stosownie do sytuacji dziecka. Jednak sprawia to jednocześnie, że nie jest możliwe określenie do którego roku życia dziecka alimenty będą płacone. Będzie to zależeć od konkretnych okoliczności.
Co oznacza zdolność do samodzielnego utrzymania?
Zdolność do samodzielnego utrzymania oznacza generalnie, że dziecko jest w stanie samo pokryć koszty swojego utrzymania, takie jak koszty mieszkania, wyżywienia, zaspokojenia swoich potrzeb. Dzieci niepełnoletnie rzecz jasna nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek rodziców w stosunku to małoletnich dzieci jest bezwzględny i w zasadzie nie ma możliwości, by się od niego uchylać. Jednak również osiągnięcie pełnoletności nie oznacza, że dziecko automatycznie jest w stanie samo się utrzymać. Zazwyczaj osiemnastolatkowie nadal uczęszczają do szkoły średniej. Jeżeli dziecko podejmuje dalszą naukę idąc na studia wyższe, najczęściej także będzie ono nadal potrzebowało pomocy finansowej rodziców. Jednak jak już wskazywano, należy to oceniać zależnie sytuacji i konkretnych okoliczności.
Jak rozumieć zdolność do samodzielnego utrzymania się w konkretnych przypadkach?
Sytuacje mogące wystąpić są niezliczone. W każdej z nich trochę inaczej może wyglądać kwestia tego, do kiedy trzeba płacić alimenty na dziecko. Można wskazać kilka przykładowych sytuacji.
Duże znaczenie w zakresie samodzielności w utrzymaniu się pełnoletnich dzieci ma kwestia edukacji. Jeżeli dziecko wyraża chęci dalszej nauki i podjęcia studiów, jednocześnie ma do tego predyspozycje i pragnie podwyższyć swoje kwalifikacje zawodowe, rodzice nie mogą oczekiwać od niego żeby zamiast tego podjęło pracę i zaczęło się utrzymywać. Jeżeli jednak dziecko podjęło pracę, gdyż pozwala mu na to kierunek i tryb studiów i jest w stanie bez uszczerbku dla nauki osiągać dochody, które pozwalają mu na zaspokojenie swoich potrzeb, to należy uznać że jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie i rodzice nie są już zobowiązani do płacenia alimentów. Natomiast jeżeli dziecko jest w stanie równocześnie z nauką podjąć pracę dorywczą i częściowo pokryć swoje potrzeby, to obowiązek płacenia alimentów ulega odpowiedniemu obniżeniu, jednak nie wygasa zupełnie.
Należy jednak pamiętać, że w takich sytuacjach edukacja dziecka jest priorytetem – nie można od niego oczekiwać działań, które co prawda przyniosłyby mu dochody, jednak spowodowałyby, że nie miałoby ono odpowiedniej ilości czasu na naukę. Jednak oczywiście również ta zasada nie jest absolutna. Jeżeli dziecko posiada już wykształcenie wyższe i rozpoczyna nowy kierunek studiów lub studia doktorskie, nie jest to uznawane przez sądy jako podstawy do trwania obowiązku alimentacyjnego rodziców. Z drugiej jednak strony niektóre zawody, takie jak lekarz czy adwokat, radca prawny, notariusz, sędzia poza studiami wymagają również dodatkowego kształcenia po studiach. W takiej sytuacji rodzic będzie zobowiązany do alimentacji, jeśli dziecko nie będzie mogło samo się utrzymać.
Kolejną sytuację jaką można dla przykładu wskazać jest przypadek, gdy dziecko uzyskuje konkretny zawód, zaczyna pracować i nie podejmuje od razu wyższych studiów. Natomiast dopiero po kilku latach decyduje się na studia, kiedy jego wiek przekracza już znacznie normalny wiek młodzieży rozpoczynającej wyższe studia. Takie dziecko nie może żądać od rodziców finansowania znacznie opóźnionych studiów, powinno sfinansować je samo, korzystając możliwości jakie dają zaoczne studia wyższe.
Co zaś w przypadku, gdy pełnoletnie dziecko zawiera związek małżeński? Wbrew popularnej opinii, nie oznacza to automatycznie, że rodzice nie będą musieli płacić alimentów. Jednak dziecko będzie mogło oczekiwać wsparcia finansowego w pierwszej kolejności od swojego małżonka a nie od swoich rodziców. Dopiero zaś gdy małżonek nie jest w stanie pokryć kosztów utrzymania dziecka (gdyż np. oboje małżonkowie są studentami), to rodzice będą musieli płacić alimenty.
Inaczej też będzie wyglądała sytuacja, gdy dziecko jest niepełnosprawne, nieuleczalnie lub przewlekle chore a środki przyznane mu przez państwo nie wystarczają na utrzymanie. W tym wypadku obowiązek alimentacyjny rodziców trwa nadal w niezmienionym zakresie, niezależnie od wieku dziecka. Może się więc zatem okazać, że pomimo że dziecko skończy 30 czy 40 lat, rodzice nadal będą zobowiązani do płacenia alimentów.
Istotne jest również, by pamiętać że rodzice nie muszą płacić alimentów, jeżeli dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Jeżeli dziecko np. odziedziczyło majątek, którzy przynosi zyski (dla przykładu mieszkanie, które można wynająć), to zyski te powinny przede wszystkim być przeznaczane na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Jeżeli dziecko z posiadanego majątku uzyskuje dochodu pozwalające na jego utrzymanie, to rodzice są zwolnieni z obowiązku alimentacyjnego.
Czy można się zwolnić od alimentów, pomimo że dziecko nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie?
Wiesz już generalnie jak długo płaci się alimenty. Jednak prawo przewiduje przypadki, które pozwalają na zwolnienie się od alimentów na rzecz dziecka pełnoletniego, pomimo że dziecko to nie ma jeszcze możliwości utrzymania się samodzielnie. Pełnoletność dziecka jest konieczna, tylko w przypadku dziecka pełnoletniego wskazane wyjątki będą miały zastosowanie. Stosownie zatem do art. 133 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice mają możliwości uchylenia się od alimentów względem dziecka pełnoletniego jeżeli:
świadczenia alimentacyjne na rzecz dziecka są połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodzica lub
dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Pierwsza sytuacja wiąże się bezpośrednio z sytuacją finansową rodziców, którzy są w obowiązku płacić alimenty. Alimenty muszą wiązać się dla nich z nadmiernym uszczerbkiem, aby ich obowiązek został uchylony. Ma to miejsce, kiedy kondycja finansowa rodziców czy rodzica jest tak zła, że z uzyskiwanych dochodów, posiadanych środków nie jest on w stanie świadczyć alimentów i jednocześnie utrzymać samego siebie. Aby ocenić, czy ta przesłanka występuje należy sprawdzić jaka jest wysokość dochodów lub środków, którymi rodzic dysponuje, jaka kwota pozostaje mu do dyspozycji po zapłacie alimentów i czy kwota ta pozwala mu na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Jeśli nie, to rodzic ma podstawy, by uchylić się od alimentów. Należy jednak pamiętać, że sytuacje takie są traktowane przez ustawodawcę jak wyjątek. Nieprawidłowe jest uznanie, że każde, nawet przemijające problemy finansowe rodzica mogą go zwolnić z obowiązku alimentacyjnego. Rodzice są zmuszeni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami. Jeżeli jednak rodzic nie posiada ani majątku ani dochodów lub dochody jego po opłaceniu alimentów nie pozwalają mu na zakup leków, żywności, utrzymanie mieszkania, to przesłanka ta z pewnością występuje. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby nakładanie na rodziców obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci kosztem ich własnego zdrowia czy też popadnięcia w ubóstwo.
Z kolei drugi przypadek odnosi się do osoby dziecka i jego postępowania. Jeżeli pełnoletnie dziecko nie dokłada starań, aby się usamodzielnić, rodzic ma możliwość uchylić się od obowiązku płacenia alimentów. Taka sytuacja ma miejsce, gdy dziecko nie podejmuje zatrudnienia, pomimo że nie ma ku temu żadnych przeszkód, takich jak kontynuowanie nauki, choroba. Podobnie należy ocenić sytuację, w której dziecko jedynie pozoruje naukę, a faktycznie nie dąży do podwyższenia swoich kwalifikacji zawodowych i usamodzielnienia się. Taka osoba nie może oczekiwać, że będzie utrzymywana przez swoich rodziców. Również zaniedbywanie studiów czy nauki może być podstawą do uchylenia się od alimentacji. Jeżeli dziecko z własnej winy i braku odpowiednich starań nie robi w swej nauce należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie, rodzice nie są obowiązani dostarczać mu środków utrzymania.
Kilka słów o kwestiach formalnych – jak zwolnić się od obowiązku płacenia alimentów na rzecz dziecka
Po przeczytaniu wcześniejszych wyjaśnień jasne powinno być do kiedy trzeba płacić alimenty na dziecko. Możliwe, że po lekturze doszedłeś do wniosku, że nie powinieneś być zobowiązany do dalszej alimentacji dziecka. Musisz jednak pamiętać, że obowiązek alimentacyjny nie wygasa automatycznie, kiedy tylko dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie. Rodzic nie może samodzielnie uznać, że dziecko jest już w stanie samo się utrzymać i po prostu przestać płacić alimentów. Obowiązek płacenia alimentów trwa nadal, dopóki sąd nie uzna, że obowiązek ten wygasł. Do tego momentu orzeczenie czy ugoda ustalająca alimenty nadal obowiązuje i dziecko może egzekwować od rodzica alimenty, nawet jeśli rodzic nie widzi już podstaw do ich płacenia (czyniąc to przy pomocy komornika sądowego). W kwestii zakończenia obowiązku alimentacyjnego zawsze konieczna jest decyzja sądu.
Jeżeli rodzic widzi podstawy, aby uchylić się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka (które zostały już wcześniej opisane) musi złożyć do sądu pozew o uchylenie alimentów na rzecz pełnoletniego dziecka. Sąd nie bada tej kwestii z urzędu, rodzic musi podjąć w tym zakresie inicjatywę. Pozew ten składa się do sądu rejonowego - sądu rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka uprawnionego do alimentów. W pozwie należy oznaczyć sąd, do którego go wnosisz, wskazać strony (powodem jest w tym wypadku rodzic, a pozwanym dziecko otrzymujące alimenty) – podać ich imię i nazwisko, adres zamieszkania, jak również numer PESEL (co najmniej swój, również PESEL dziecka jeśli jest znany). Trzeba również podać wartość przedmiotu sporu, którym jest miesięczna wysokość alimentów pomnożona przez 12, a zatem wysokość alimentów za cały rok. Pozew musisz oznaczyć (wskazać, że jest to pozew o uchylenie alimentów) i dokładnie opisać w nim, że żądasz uchylenia obowiązku alimentacyjnego, najlepiej ze wskazaniem daty, z którą ma nastąpić to uchylenie. Należy również uzasadnić, dlaczego obowiązek alimentacyjny powinien zostać uchylony, odwołując się do przesłanek uchylenia, które omawialiśmy wcześniej. Konieczne jest również wskazanie dowodów, które uzasadniają Twoje twierdzenia. Pozew musi być przez Ciebie podpisany. Należy również załączyć do niego załączniki – dowody przemawiające za zakończeniem obowiązku alimentacyjnego. Składając pozew do sądu trzeba go opłacić. Wysokość opłaty sądowej od pozwu jest zależna od wartości przedmiotu sporu.
W toku postępowania rodzic musi wykazać, powołując się na dowody, że nie ma już podstaw, by dziecko otrzymywało alimenty, ponieważ jest już w stanie utrzymać się samodzielnie, nie dokłada starań, by się usamodzielnić lub alimenty powodują dla rodzica nadmierny uszczerbek. Natomiast to sąd bada i ocenia, czy któraś z przesłanek uchylenia obowiązku alimentacyjnego rzeczywiście zaistniała.
Na drodze do uchylenia obowiązku alimentacyjnego – skorzystaj z pomocy profesjonalisty
Uchylenie obowiązku alimentacyjnego jak już wskazano wiąże się z wniesieniem pozwu do sądu i przeprowadzeniem całego postępowania. Konieczne jest spełnienie szeregu wymogów formalnych, jak również wykazanie, że dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie, nie dokłada w tym zakresie odpowiednich starań lub rodzice nie są w stanie płacić alimentów z uwagi na trudną sytuację finansów. Dlatego właśnie w sprawach o uchylenie alimentów pomoc adwokata jest nieoceniona. Chojka Kancelaria Adwokacka ma w swoim zespole doświadczonych adwokatów, którzy Cię wysłuchają i po poznaniu Twojej sytuacji odpowiednio sformułują pozew, wskażą jakie dowody należy do niego dołączyć i będą godnie reprezentować Twoje interesy przed sądem. Skorzystaj z pomocy profesjonalistów i nie mierz się sam z trudnym postępowaniem!
Opracowanie: www.adwokatchojka.pl
Źródła:
ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359),
ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805),
ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1125),
K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2021, Legalis,
H. Haak, A. Haak-Trzuskawska, Obowiązek alimentacyjny. Komentarz do art. 128–1441 KRO oraz związanych z nimi regulacji KPC, Warszawa 2020, Legalis,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1980 r., sygn. akt III CRN 144/80, OSNCP 1981 nr 1, poz. 20,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., sygn. akt III CRN 280/76, OSP 1977, nr 11, poz. 196,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2000 r., sygn. akt I CKN 1538/99, LEX nr 51629,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1999 r., sygn. akt III CKN 199/99, LEX nr 503217.
Napisz komentarz
Komentarze