„Materia światła i ciała”. Rzeźby z alabastru w Zielonej Bramie

Wystawa  „Materia światła i ciała. Alabaster w rzeźba niderlandzkiej XVI – XVII wieku” czynna jest w jednej z sal Zielonej Bramy w Gdańsku. Jedyna to okazja do obejrzenia bezcennych dzieł z kolekcji z: Polski, Brukseli i Berlina.
Ekspozycję przygotowało Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Zielona Brama, we współpracy z Les Musées royaux d′Art et d′Histoire w Brukseli, Rijksmusuem w Amsterdamie, Skulpturensammlung w Berlinie oraz wieloma polskimi instytucjami.

Cztery części oznaczone kolorami. Największe warsztaty działały w Mechelen i Antwerpii.

Jest to wystawa unikatowa w skali Polski i Europy Nieprzypadkowo prezentacja odbywa się w Zielonej Bramie – budynek ten powstał w XVI wieku, jego styl architektoniczny i rzeźbiarska dekoracja związane są z niderlandzkimi artystami tego okresu.
Na prezentację złożyło się 75 obiektów, które pochodzą z polskich kolekcji muzealnych (np. z Muzeum Narodowego w Gdańsku, Warszawy, Wrocławia, Szczecina) i zbiorów kościelnych (m.in. z Jasnej Góry w Częstochowie, Krakowa, Wrocławia). Prawdziwym rarytas na wystawie stanowią obiekty wypożyczone z bogatej kolekcji Les Musées royaux d′Art et d′Histoire w Brukseli oraz Rijksmusuem w Amsterdamie, nigdy wcześniej nie pokazywane w Polsce. Uzupełnieniem pokazu są dzieła ze Skulpturensammlung w Berlinie.
Ekspozycja podzielona jest na cztery części oznaczone kolorami: Alabaster w rzeźbie niderlandzkiej XVI – XVII wieku (pasek szary), Naturalne właściwości alabastru (biały), Alabaster w rzeźbie średniowiecznej (czerwony) i Alabaster w rzeźbie innych centrów artystycznych (niebieski).
- W XIII – wiecznym dziele niderlandzkim „Najpiękniejsze z natury” jest mowa o tym, że jedną z magicznych mocy alabastru jest to, że osoba, która go ze sobą nosi, zyskuje przyjaźń - powiedziała dr Aleksandra Lipińska, komisarz wystawy, współautorka katalogu. – Naszą intencją było, aby wystawa stała się opowieścią, historią, mającą swoich bohaterów i wątki poboczne.
Głównym bohaterem są dzieła niderlandzkich warsztatów XVI, początku XVII wieku usytuowanych w Mechelen, ale także w Antwerpii, stanowią one największą część ekspozycji. Mechelen i Antwerpia były w tym czasie ośrodkami, w których seryjnie, na dużą skalę, wytwarzano małe reliefy, większe ołtarzyki, które zrobiły wielką karierę, były wysyłane na cały wczesny świat. We wszystkich krajach europejskich można dziś znaleźć kilkaset tego typu dzieł, opowiadała dr Aleksandra Lipińska.  Zdaniem kuratorki na szczególne wyróżnienie zasługuje pokazana na wystawie rzeźba z tego okresu: „Śpiąca nimfa” van den Broecke zw. Guglielmus Paludanus (1530–1580) z Antwerpii.

Najpiękniejsza „Grupa Trzech Marii” z kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu

- Alabastrowe wyroby docierały w XV i XVII wieku również do Gdańska, do miast śląskich, gdańszczanie, wrocławianie znali doskonale bieżące trendy, wiedzieli, że należy do właściwego tonu posiadanie tego typu dzieł – dodała Lipińska.
W wątkach towarzyszących na wystawie znajdują się dzieła warsztatów, które inspirowały się tymi ówcześnie bardzo ważnymi ośrodkami artystycznymi.
- Opowieść, jak podkreśla pierwsza część tytułu wystawy, służy również temu, żeby pokazać , że w przypadku dzieł z alabastru, mającego niezwykłe walory estetyczne, sam materiał odgrywał ważną rolę -  kontynuowała dr Aleksandra Lipińska.
Dlatego w prologu przedstawiono sam materiał, zdjęcia z kamieniołomów oraz bloki surowego alabastru. Zamieszczone reprodukcje rycin ukazujące wygląd warsztatu alabastrowego w XVII wieku i jak pracowali i pracują dziś rzemieślnicy nazywani po polsku alabasternikami. Pokazano także sposoby wykorzystania alabastru.
- Części głównej wystawy towarzyszy kilka doskonałych przykładów rzeźby alabastrowej XV wiecznej, ponieważ boom alabastrowy w XVI wieku wyrósł naturalnie z tradycji rzeźby w alabastrze w wieku XV – objaśnia Lipińska. W tej grupie dzieł każde zasługuje na wielką uwagę z różnych względów. Wyróżniłabym szczególnie piękną „Grupę Trzech Marii” z kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu, która obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.


Świeżo po konserwacji. Nowa metoda badań. Zaproszenie dla niewidomych i słabowidzących. Strona internetowa i gra uliczna.

- Eksponaty, które państwo widzicie, były w mniejszym, lub większym stopniu konserwowane w Pracowni Konserwacji Muzeum Narodowego w Gdańsku -   powiedział dr Jacek Kriegseisen, autor katalogu. - Zwłaszcza kilkanaście rzeźb nadgryzł czas i trzeba je było poprawić by właściwie dzieła odbierać. To bardzo ważne, ponieważ w Polsce dotychczas alabastru nie konserwowano albo robiono to w stopniu znikomym.
Muzeum Narodowe w Gdańsku – we współpracy z Instytutem Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku zrealizowały - towarzyszący wystawie - projekt polegający na stworzeniu katalogu próbek, które pomocne będą w rozpoznawaniu gatunków alabastru. Historycy sztuki poznają zabytki z alabastru poprzez oglądanie, porównywanie.
- Nowa metoda pozwoli nam określić, czy alabaster, z którego wykonane zostało konkretne dzieło, pochodzi z Mechelen, z jakiegoś miejsca w Saksonii, z Anglii, a może spod Lwowa – wyjaśnia dr Jacek Kriegseisen.
Szczególnie ważne jest przygotowanie części wystawy umożliwiającej jej poznanie osobom niewidomym i słabowidzącym. Z myślą o nich przygotowano etykiety i książki napisane  alfabetem Braille′a oraz tyflograficzną mapę wybranych obiektów. Tyflografia to odwzorowanie obiektu w tworzywie, pomoc taka umożliwia poznanie eksponatu poprzez dotyk.
Z okazji wystawy przygotowano specjalną stronę internetową www.alabaster-wystawa.pl
- Zapraszam do wejścia na stronę, jest tam opis wystawy, zaproszenie do spaceru po Gdańsku szlakiem alabastrowych rzeźb – dodał dr Jacek Kriegseisen. - Będzie gra uliczna, myślę, że jest to niestandardowy, nie nudny wykład o sztuce z alabastru.
Warto skorzystać z tej propozycji i naocznie przekonać się, jak cenne działa sztuki z alabastru znajdują się we wnętrzach kościołów w Gdańsku. Korzystając ze wskazówek poszukajmy przepięknych nagrobków, epitafiów i rzeźb ołtarzowych.
* * *
Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany katalog. W czasie trwania wystawy odbędą się: cztery wykłady tematyczne dla dorosłych, a także zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży szkolnej. Przewidziane są warsztaty dla osób niewidomych i niedowidzących.
Wystawa czynna będzie do 15 marca 2012 r.
* * *
Opis zdjęć:
Nieznany rzeźbiarz południowoniderlandzki
Śpiąca nimfa, ok. 1550-1560
Wymiary: 20,5 Í 32,3 Í 11,1
Rijksmuseum w Amsterdamie, nr inw. BK-1979-7
 
Gerhard Hendrik ? (1559-1615)
Relief Zerwanie owocu z Drzewa poznania dobra i zła, ok. 1589 r.,
z epitafium Caspara von Heseler auf Waldau (zm. 1577) i jego żony Elisabeth von Domlaw (zm. 1589)
Wymiary: 29,5 × 29,5 cm
Kościół garnizonowy p.w. św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu

Zdjęcia eksponatów udostępniło Muzeum Narodowe w Gdańsku