Przedłużone święta - osiem dni pełni radości

Ostatni dzien oktawy Bozego Narodzernia jest pierwszym dniem Nowego Roku kalendarzowego i poswiecony jest on Maryi, Jej Bozemu Macierzynstwu. Wymowa tego swieta jest wspaniala. Maryja i Kosciol daja ludziom Zbawiciela. Ona zrodzila Jezusa dajac Mu zycie, jako Dziewica i Matka, a Kosciol daje nowe zycie poprzez sakrament Chrztu swietego i przez gloszenie Ewangelii zasiewa je w sercach wiernych.

Bożonarodzeniowe zwyczaje. Grudzień, choinka, osioł zaszczycony, wół zarozumiały, tylko Bóg się nie wstydzi, ze jest taki mały (ks. J. Twardowski).
Okres Bożego Narodzenia charakteryzuje się wieloma obrzędami i zwyczajami swiątecznymi. Po trwającym cztery tygodnie okresie Adwentu i calodniowym poscie wstrzemiezliwosci (post jakosciowy), rozpoczyna sie wieczerza wigilijna poprzedzajaca Uroczystosc Bozego Narodzenia. Slowo wigilia pochodzi od lacinskiego slowa vigilare i oznacza czuwanie, bowiem zbliza sie swieto naszego Odkupienia. W Jezusie Chrystusie, Bog przyszedl na swiat, stal sie jednym z ludzi, aby wszystkich uczynic dziecmi jednego Boga i bracmi i siostrami. Historyczne wydarzenie narodzenia Jezusa w Betlejem za panowania cesarza Augusta, posiada dla swiata znaczenie przelomowe: odtad czas liczy sie przed i po narodzeniu Jezusa. Te narodziny w stajni, poza miastem, w ubogiej rodzinie swiadcza o milosci Boga do ludzi.

Zapach pachnacego barszczu i kompotu
Potrawy podawane w wieczor wigilijny w polskiej tradycji sa postnymi. Wieczerza zwana jest takze postnikiem (nazwa wywodzi sie od pokarmow postnych). Groch, suszone grzyby, kluski, czerwony barszcz, kompot z suszonych sliwek, jablek i innych owocow, mak, kapusta, miod, kasza, pierogi, ryby to podstawowe skladniki wigilijnej wieczerzy. Wspolczesnie ilosc podawanych potraw jest rozna, lecz zawsze zachowuje sie tradycyjne skladniki w przygotowaniu stolu wigiliijnego. Wieczerza chlopska dawniej skladala sie z 7 potraw, szlachecka z 9, a panska z 11. W wielu polskich rodzinach, szanujacych tradycje i zwyczaje, podaje sie obecnie na stol 12 dan. Do wieczerzy zasiadaja wszyscy domownicy, a dla nieobecnych pozostawia sie jedno miejsce i wolne nakrycie na stole. Wieczerza wigilijna nie jest zwykla uroczysta kolacja, lecz ma ona charakter religijnego wydarzenia.

Pierwsza gwiazda na niebie
Kiedy na niebie pojawia sie pierwsza gwiazdka, rozpoczyna sie wieczerze wigilijna. Zachowany zwyczaj rozpoczecia wspolnego posilku wraz z blaskiem pierwszej gwiazdy na niebie jest na pamiatke gwiazdy betlejemskiej, ktora ujrzeli Medrcy i bardzo sie uradowali (Mt 2,10). Swiateczny posilek poprzedza wspolna modlitwa, zainicjowana przez ojca rodziny lub najstarszego jej czlonka. W wielu domach na stole lub w poblizu niego umieszcza sie figurke dzieciatka Jezus. Po wspolnej modlitwie zostaje odczytany fragment Ewangelii o Narodzeniu Jezusa (£k 2,1-14). Nastepnie odmawia sie Ojcze nasz i modlitwe przed posilkiem np.: Poblogoslaw Panie Boze nas, w ten wieczor wigilijny, poblogoslaw ten posilek, tych wszystkich, ktorzy go przygotowali i naucz nas dzielic sie chlebem, radoscia i miloscia z wszystkimi. Przez Chrystusa Pana Naszego. Amen. Teraz nastepuje dzielenie sie oplatkiem na znak wzajemnego pojednania. Jest to chwila w ktorej wszyscy skladaja sobie zyczenia i przepraszaja sie za wyrzadzone zlo.

Dzielenie sie oplatkiem
 Prawdopodobnie zwyczaj dzielenia pochodzi z dawnych wiekow chrzescijanskich, kiedy to na oltarzu skladano dar ofiarny w postaci chlebow (tzw. eulogie z j. greckiego). Czesc tych chlebow konsekrowano pdczas Mszy sw. i w Komuni sw. rozdzielano uczestnikom liturgii eucharystycznej. Pozostala reszte chlebow poswiecano po Mszy sw. i rozdawano tym, ktorzy nie przyjmowali Ciala Panskiego, a takze w dowod milosci i jednosci posylano je tym, ktorzy nie mogli wziac udzialu w Eucharystii. (Eulogie byly znane powszechnie juz od IV wieku na Wschodzie, a od VI wieku zwyczaj ten rozpowszechnil sie w Galli, Italii, Niemczech i dotrwal nawet we Francji az do soboru Watykanskiego II). Byl to rodzaj komunii duchowej. Aby przyjac ten poswiecony chleb, wymagano odpowiedniego usposobienia duchowego, otwarcia na wspolnote. Wspolczesnym znakiem tej dawnej praktyki liturgicznej, okazania zyczliwosci i jednosci duchowej z bracmi, jest przesylanie przelamanego oplatka najblizszym i znajomym w liscie, wraz z zyczeniami swiatecznymi. Przelamanie oplatka ze wszystkimi uczestnikami wieczerzy wigilijnej jest centralnym jej punktem. Zbawiciel swiata narodzil sie w Betlejem czyli w "Domu Chleba" (tak sie tlumaczy hebrajska nazwe Betlejem). Przelamanie sie z bliznimi oplatkiem oznacza wzajemne poswiecenie sie jednych dla drugich i chec dzielenia z nimi codziennego chleba, wypracowanego w trudzie "owocu pracy rak ludzkich". Łamanie sie w ten wieczor oplatkiem zbliza, laczy ludzi oddalonych od siebie poprzez egoizm i jednoczy ze soba sasiadow. Dawniej oplatki byly wypiekane na plebaniach, w klasztorach i roznoszone po domach. Ten rodzaj dostarczania mial wymowe glebokiej wiezi z Kosciolem parafialnym. Boze Narodzenie - rodzinne swieta, maja wprowadzic pokoj i przyjazn w ludzkie serca, by wszyscy mogli cieszyc sie z Narodzenia Pana. Dopiero gdy wszyscy zloza sobie zyczenia i podziela sie oplatkiem nastepuje spozywanie wieczerzy.

Wolne miejsce przy stole
Zwyczaj wolnego miejsca przy stole wigilijnym jest wyrazem serdecznej pamieci o naszych bliskich, ktorzy sa nieobecni. W ten wieczor prosi sie takze tych, ktorzy sa samotni i jest sie gotowym w dom przyjac niespodziewanego goscia. Na stole nakrytym bialym obrusem - zwyczaj nakazuje polozenie pod obrus sianka - (symbolizuje to narodzenie Jezusa w ubostwie), plonaca swieca jest symbolem Chrystusa - Swiatlosci swiata - swiatlo to jest znakiem zgromadzenia w imie Panskie przy stole. Ojciec domu moze odmowic modlitwe:Wszechmogacy wieczny Boze, racz poblogoslawic to siano, ktore umieszczamy na stole wigilijnym, by przypominalo nam o ubostwie groty betlejemskiej, w ktorej narodzil sie w ciele Twoj Syn Jezus Chrystus. Spraw, abysmy nie troszczyli sie w nadmiarze o to, co mamy jesc i pic, w co mamy sie przyodziac, lecz bysmy zabiegali o sprawy Krolestwa Bozego i radowali sie z obecnosci w naszej rodzinie Jezusa Chrystusa, ktory z Toba zyje i kroluje na wieki wiekow. Amen.

Ryba i jej symbol, koledy i prezenty
Tradycyjna potrawa wigilijna polskiej kuchni jest ryba. W starozytnosci chrzescijanskiej ryba symbolizowala Chrystusa. Z poszczegolnych liter tego slowa w transkrypcji greckiej chrzescijanie odczytywali: Jesus Christos Theu Hios, Soter - "Jezus Chrystus Syn Boga, Zbawiciel". Uroczysty charakter nadaje wieczerzy wigilijnej takze spiew koled i pastoralek, oraz wreczenie podarkow. Wspaniala wyobraZnia ludowa w prostych slowach i pieknych melodiach, oddaje podniosly nastroj tej nocy - cicha noc, swieta noc. Pomaga to celebrowac dawne wydarzenia biblijne i lepiej je wspolprzezywac. Koledy przyjely sie po chatach, dworach i sa spiewane wszedzie, gdzie sa Polacy. Takze zwierzeta sluzace czlowiekowi w ciagu calego roku, sa wyroznione w ten wigilijny wieczor, otrzymuja one od gospodarza kolorowy oplatek. Tradycja ludowa mowi, ze o polnocy zwierzeta "mowia ludzkim glosem". Wieczerza jest czasem wspolnego czuwania, w czasie ktorego spiewane sa koledy, pastoralki. Po takim przygotowaniu wszyscy udaja sie na Pasterke. W najdawniejszych polskich koledach i pastoralkach pojawiaja sie osoby roZnych narodowosci, wszyscy spiesza do zlobka, aby poklonic sie Bozej Dziecinie. Sa wsrod nich Persowie, Arabowie, Murzyni, Wegrzy, Cyganie. W te cicha noc wszystkie drogi prowadza do Dzieciatka.

Przystrojona choinka
Choinka - drzewko wigilijne - poczatkowo strojono ja tylko w jablka na pamiatke rajskiego drzewa. Zwyczaj stawiania ustrojonego drzewka w domu prawdopodobnie wywodzi sie z Alzacji i siega koncu XV wieku (najstarsze Zrodlo potwierdzajace ten zwyczaj pochodzi z terenu Niemiec - zachowany sztych £ukasza Cranacha Starszego z 1509 r., na ktorym choinka przystrojona jest gwiazdami i swiecami). Niektorzy upatruja poczatkow tej tradycji w ksiedze Izajasza 60,13:Chluba Libanu przyjdzie do Ciebie: razem cyprysy, wiazy i bukszpan, aby upiekszyc moje miejsce swiete. Od XVIII wieku zwyczaj dekorowania choinki staje sie powszechny w wielu krajach europejskich, glownie protestanckich. W 1837 roku ksiezniczka Helena Maklemburska wprowadzila zwyczaj dekorowania choinki we Francji. W kilka lat pozniej, w 1844 roku, pojawila sie choinka w Anglii, na dworze krolowej Wiktorii i ksiecia Alberta. Do Polski choinka trafila na przelomie XVIII i XIX wieku w czasie zaborow. W Stanach Zjednoczonych zwyczaj swietowania Bozego Narodzenia z choinka wprowadzili imigranci niemieccy. Po raz pierwszy pojawila sie ona w Bialym Domu w roku 1856 za prezydentury F. Pierce’a. W Muzeum Nauki i Techniki w Chicago co roku odbywaja sie pokazy choinek prezentujace kultury roznych czesci swiata. Boze Narodzenie przezywane w Chicago w oprawie sztucznego uroku wielkiego miasta, komercyjnych ozdob, iluminacji ulic i domow, rozni sie od polskiego przezywania swiat. Towarzyszacy temu swietu duch komercjalizmu, wykorzystuje sytuacje oferujac klijentom "cywilizacyjne zbytki" co wypacza donioslosc tych swiat. Skladanie darow pod choinke, jest nasladowaniem dobroci Boga obdarowujacego nas licznymi darami. Radosc, tajemnica i niespodzianka, nadaja podarunkom gwiazdkowym szczegolna wartosc, bo ucza hojnosci serca i dzielenia daru z innymi.

Oktawa Bozego Narodzenia
Uroczystosc Narodzenia Panskiego posiada oktawe, tj. "przedluzenie" swieta na 8 dni. Liczba ta (lac. octo - osiem) oznacza pelnie i jest obrazem wiecznosci. Zwyczaj swietowania niektorych swiat przez cala oktawe siega swymi korzeniami Starego Testamentu. Ostatni dzien oktawy Bozego Narodzernia jest pierwszym dniem Nowego Roku kalendarzowego i poswiecony jest on Maryi, Jej Bozemu Macierzynstwu. Wymowa tego swieta jest wspaniala. Maryja i Kosciol daja ludziom Zbawiciela. Ona zrodzila Jezusa dajac Mu zycie, jako Dziewica i Matka, a Kosciol daje nowe zycie poprzez sakrament Chrztu swietego i przez gloszenie Ewangelii zasiewa je w sercach wiernych.
 
Szopka
Zwyczaj stawiania szopki w sugestywny sposob pozwala wyobrazic sobie miejsce narodzin dzieciatka Jezus. W szopce umieszcza sie figurki osob, zwierzat i przedmioty towarzyszace tym narodzinom. Sa one ustawione posrodku szopy, gdzie polozony jest zlobek w ktorym spoczywa Dzieciatko, przed ktorym kleczy Maryja i stoi sw. Jozef. Za zlobkiem jest wol i osiol. Tradycyjne przedstawienie tych zwierzat nawiazuje do slow Proroka Izajasza: Wol rozpoznaje swego pana i osiol zlob swego wlasciciela (Iz 1,3). Do stajenki spiesza pasterze z darami. Od okresu Objawienia Panskiego sa przy Jezusie obecni Trzej Krolowie. Ponad szopka swieci gwiazda betlejemska, a nad nia unosza sie aniolowie (spiewaja chwale Bogu, a ludziom dobrej woli obwieszczaja pokoj). Szopke umieszcza sie w kosciolach, domach, a nawet na placach miast. Polska tradycja wystawiania szopek jest szczegolnie bogata. W Chicago spotyka sie czarna Madonne i Jozefa z kolczykiem w uchu, pioropuszem indianskim na glowie, a Dzieciatko polozone jest nie tylko na sianie, ale tez na macie, trzcinie, a nawet malowanej chuscie. Miejscowa tradycja, roznorodnosc kultur i jezykow, urozmaica idacych do Jezusa, chcacych oddac poklon Dzieciatku. Poczatek pieknemu zwyczajowi ustawiania szopki dal sw. Franciszek z Asyzu w XIII wieku. Dzialo sie to w kosciele w Greccio w 1223 r. Jeden z freskow Giotta z XIV wieku przedstawia to zdarzenie. Dzisiaj podobnie jak za czasow Franciszka, szopkia przyciagajac do Jezusa, ludzi obojetnych na Jego Narodzenie. Oby wszyscy ludzie, mieszkajacy w roznych miejsca na swiecie, kimkolwiek sa, umieli rozpoznac Boga w nowo narodzonym Dziecieciu.

Kolednicy
Z obrzedowosci ludowej wywodza sie takze kolednicy, obchodzacy z gwiazda, szopka, turoniem, konikiem, koza, bocianem, niedzwiedziem domy, mieszkania, skladajac zyczenia sasiadom i krewnym. Na chicagowskich ulicach mozna spotkac wielu firmowych Mikolajow, a kolednikow nie ma prawie wcale. Atmosfera komercyjna i przedswiateczna na wiele tygodni przed Bozym Narodzeniem zaciera sile i wymowe tej niezwyklej nocy. Ludzie jednak z utesknieniem czekaja swego Zbawcy, modlac sie za siebie, wypoczywajac w tym dniu, a ksieza tej nocy odprawiaja po trzy Msze swiete symbolizujace potrojne narodzenie Jezusa (odwieczne, historyczne, mistyczne). Ludzie staja sie lepsi i kochajacy innych, a niektorzy mowiacy po polsku w wielkim miescie Chicago skladaja sobie zyczenia:
Na szczęście, na zdrowie,
Na to Boże Narodzenie,
abyście byli weseli,
Jak w niebie anieli,
aby się darzyło w komorze
i oborze; wszędzie daj Boże!
We woreczku, na kołeczku,
w każdym kątku po dzieciątku,
a na piecu troje
na to winszowanie moje!

Wszystkim oglądającym te stronicę internetowa życzę opieki Bożej Dzieciny i dobrego Roku.
ks. Stanisław Gron SJ (www.gron.com)