Walka za pomocą także pięści, kastetów i lasek...

Do pracy załączone są aneksy z ciekawymi dokumentami ilustrującymi rywalizację polityczną pomiędzy sanacją i endecją, a także kilkadziesiąt zdjęć (spośród których większość publikowana jest po raz pierwszy), które również nadają książce wartości.

* * *
Nakładem toruńskiego Wydawnictwa Naukowego Grado ukazała się ostatnio książka Krzysztofa Osińskiego zatytułowana „Walka o Wielką Polskę. Narodowa Demokracja wobec rządów sanacji na terenie województwa pomorskiego w latach 1926-1939”. Praca liczy ponad 550 stron i składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów, zakończenia oraz aneksów w postaci dokumentów i kilkudziesięciu zdjęć. Rozdział pierwszy stanowi wprowadzenie do pracy. Autor przedstawił w nim zwięzły zarys historii Pomorza w okresie międzywojennym. Uważam to za właściwe posunięcie, bowiem czytelnik ma możliwość zapoznać się z życiem politycznym i gospodarczym tego regionu, oddziaływaniem prasy, liczebnością i wpływami mniejszości narodowych. Po jego przeczytaniu lektura kolejnych rozdziałów jest o wiele łatwiejsza i bardziej zrozumiała.
W rozdziale drugim autor prezentuje reakcję pomorskiej endecji na zamach majowy z 1926 roku oraz działania lokalnych narodowców, które miały przeciwdziałać jego skutkom. Dowiadujemy się o powstawaniu regionalnych inicjatyw takich jak Komitet Obrony Narodowej czy Związek Pomorski, które miały powstrzymać napływ piłsudczyków na Pomorze. Temu samemu celowi miało służyć powołanie pierwszych placówek Obozu Wielkiej Polski. Poza tym dowiadujemy się o różnego rodzaju „czystkach” personalnych, które miały miejsce w urzędach oraz jednostkach wojskowych, brutalizacji życia politycznego przejawiającej się napadami „nieznanych sprawców” na przedstawicieli opozycji oraz wykorzystywaniu mniejszości narodowych w sanacyjno-endeckiej rywalizacji.
Kolejny rozdział dostarcza nam m.in. informacji na temat przebiegu dwóch kampanii wyborczych – z 1928 i 1930 roku. Ukazane są różne aspekty walki wyborczej, często również takiej, która prowadzona była za pomocą pięści, kastetów i lasek. W walce tej sojusznikiem endecji było duchowieństwo pomorskie, które w zdecydowanej większości czynnie popierało narodową demokrację. Równie ekscytujący przebieg miała kampania samorządowa, którą opisano tutaj z równą starannością. Zaprezentowano także początki funkcjonowania Stronnictwa Narodowego i jego aktywną walkę z obozem pomajowym.
Rozdział czwarty opisuje lata 1930-1935, a więc okres wielce znaczący dla dziejów politycznych Polski. Nie dziwi więc, że również w tym rozdziale zaprezentowane mamy wiele przykładów rywalizacji toczonej pomiędzy endecją i sanacją. Skuteczność wymierzonych w piłsudczyków wystąpień efektywnie hamowały występujące w tym okresie walki personalne w obrębie obozu narodowego. Również one są tutaj opisane. Mimo to, autor opisuje wielką ofensywę endecką z tego okresu, która była dla władz na tyle dokuczliwa, że zdecydowały się one w 1932 roku rozwiązać OWP na Pomorzu. Na jego miejsce powołany został Związek Młodych Narodowców, który równie skutecznie zwalczał zwolenników Piłsudskiego. Postępki endeków były na tyle odczuwalne, że spotykały ich personalne szykany, które zaostrzyły się szczególnie po otwarciu obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej.
Ostatni rozdział również przynosi wiele przykładów rywalizacji pomiędzy opisywanymi w książce obozami politycznymi. Szczególnie ciekawy jest fragment opisujący nastawienie endeków do osoby Józefa Piłsudskiego oraz ich reakcję na jego zgon w 1935 roku. W większości przypadków zachowali się oni wstrzemięźliwie, niektórzy (ks. Józef Wrycza) pomimo wcześniejsze wrogości oddali mu nawet hołd w postaci odprawienia mszy świętej w jego intencji. Zdarzały się jednak przypadki nieprzejednanej postawy, niezależnej od tragicznych okoliczności. Wszystkie one są dokładnie opisane przez autora. Odnajdziemy również informacje na temat przebiegu kampanii wyborczych do parlamentu z 1935 i 1938 roku. Narodowa demokracja nie wzięła udziału w tych wyborach, bojkotując nową ordynację wyborczą, ale skutecznie przeciwdziałała przebiegowi kampanii wyborczej, organizując w tym celu różnego rodzaju skuteczne działania. Ich opisy odnaleźć można na kartach opisywanej książki. Odszukać tam można również endecko-sanacyjną rywalizację na płaszczyźnie samorządowej oraz krytykę polityki zagranicznej piłsudczyków z lat trzydziestych.
Dopełnieniem pracy są ciekawe aneksy, na które składają się przedruki dokumentów opisujących endecko-sanacyjną rywalizację oraz kilkadziesiąt zdjęć, których większość nie była do tej pory nigdzie publikowana. W książce odnaleźć można także wiele ciekawostek w postaci piosenek i wierszy antysanacyjnych, używanych przez młodych narodowców w celach propagandowych. Pomimo, że praca  posiada charakter naukowy czyta się ją bardzo dobrze. Napisana jest przystępnym językiem, który sprawia, że lektura jest prawdziwą przyjemnością. Polecam.
Grzegorz Tomkiewicz

Krzysztof Osiński, Walka o Wielką Polskę. Narodowa Demokracja wobec rządów sanacji na terenie województwa pomorskiego w latach 1926-1939, Toruń 2008.

Książka jest do nabycia w redakcji portalu Endecja.pl
Kontakt : Tel.514 399 595 [email protected]

Osiński Krzysztof - doktor nauk humanistycznych w zakresie historii. Specjalizuje się w historii politycznej XX wieku. Jego zainteresowania koncentrują się głównie na dziejach województwa pomorskiego w okresie międzywojennym. W ramach swoich badań przede wszystkim zajmuje się historią pomorskiej narodowej demokracji. Autor kilku tekstów historycznych. Obecnie pracuje nad monografią Obozu Wielkiej Polski na Pomorzu.